REGEN EN MOTO'S

Lieve allemaal,
Nog een paar dagen en dan begint hier in Rwanda de “grote vakantie”. Het is een raar idee, zo begin november maar vanwege de seizoenen en de kerstperiode is dat zo gepland hier. We zitten nu in de kleine regentijd en die gaat over in de kleine droge tijd dus een periode van mooi, zonnig weer. De kleine regentijd betekent niet dat het voortdurend regent, al zijn er ook wel regenachtige dagen bij.
Meestal begint de dag met mooi weer en dan komen tegen de middag de eerste buien opzetten. Dat is een spectaculair gezicht. Ze zeggen wel dat Nederland gespecialiseerd is in wolkenluchten, maar hier in Afrika zijn de wolkenpartijen minstens zo indrukwekkend.
Toch kan de regen je enorm verrassen. Dat heb ik de afgelopen tijd aan den lijve ondervonden. Want na een eerste oriëntatieperiode, is mijn schoolbezoekprogramma van start gegaan.
De bedoeling is dat ik zoveel mogelijk scholen bezoek in vier districten. Dat betekent ongeveer 40 scholen langsgaan, een uitvoerig gesprek hebben met de headteacher (HT) en de school bezichtigen. Soms ook kennismaken met de teachers.
Bij ieder bezoek vul ik samen met de HT een vragenlijst in en maak ik een zg.’ short impression of the school’. Een behoorlijke operatie dus.
Vanwege de schoolexamens van de laatste weken (een soort Citotoets) kon ik niet op alle scholen terecht en dat was maar goed ook. De scholen liggen vaak zo geïsoleerd, niet echt naast elkaar en zo ver weg van de “main road” dat het scholenbezoek voor één dag maximaal ongeveer 2 à 3 is. En als het dan ook nog regent……!
Gelegenheid genoeg dus de laatste weken om een paar diepteonderzoeken te verrichten. Ik heb bestudeerd:
• De infrastructuur van Rwanda
• De psychologie van de motodriver
• De situatie van de scholen
en dat geeft stof genoeg tot nadenken.

Om het allemaal overzichtelijk te houden, begin ik bij

De infrastructuur van Rwanda
Die is heel erg bijzonder. Het betekent namelijk dat niets is wat het lijkt. Je bezoekt een school, schitterend gelegen op een heuvel en met een adembenemend uitzicht. Dat is wel heel prachtig voor de VSOer die op “luxe” wijze (nl. per moto) de school bezoekt, maar minder leuk voor kinderen en teachers die iedere dag een aantal heuvels moeten ‘nemen’ om op school te komen. Je ziet vanaf dat prachtige punt de volgende school op een steenworp afstand liggen. “Eitje” denk je, “daar wandel ik straks wel even in een minuut of tien naar toe”. Nee hoor, je moet weer een moto nemen en het duurt dan ongeveer een half uur voordat je er bent. De tocht gaat langs geitenpaadjes die ogenschijnlijk lukraak door de velden lopen. Je hebt dan geluk als het niet regent. Als het regent, moet je je wel in een regenpak hullen, anders kom je bespikkeld met roodbruine aarde en modder op je volgende school aan. En om op die manier een eerste kennismaking te beginnen……..
Sommige scholen liggen wel vlak naast de hoofdweg en dan is het minder gecompliceerd. Je neemt vlak bij huis de mutata (taxibus) en wringt je naar binnen.
Mutata’s worden altijd optimaal benut en dat betekent dat je soms met ongeveer 15 tot 20 mensen in zo’n busje zit gepropt. Reken daar ook nog je bagage bij (rugzak, schoudertas en motorhelm in foedraal) dan kun je je voorstellen dat je de tocht aflegt met zo ongeveer je rugzak op je hoofd en je helm tussen je benen.
Verder moet je ook nog de driver duidelijk maken waar je er uit wil (hij stopt op heel veel plekken) en het reisgeld uit je tas wurmen. Maar je zit midden tussen de mensen en op de een of andere manier vind ik dat nog steeds heel leuk. Het is zelfs zo, na bijna twee maanden, dat je af en toe een kennis ontmoet.
Ben je bij je halte aangekomen, dan moet ongeveer de halve bus uitstappen om jou er uit te kunnen laten, zeker als je achter in de bus bent beland. Maar niemand vindt dat erg. In Rwanda hebben alle mensen de tijd behalve de chauffeurs van mutata’s en snelbussen. Niet voor niets is hier een intensieve verkeerscontrole!

De psychologie van de motodriver
Wat maakt je tot een motodriver?
Er zijn drie categorieën:
De Puchmotodriver (PMD); hij berijdt een moto die minstens 15 tot 20 jaar oud is. Dat zie je aan het model, maar ook aan de accessoires. Die zijn allemaal aan slijtage onderhevig. Bovendien heeft de Puch een breed zitgedeelte (waar meestal de vulling uit komt) en blikken plaatjes als voetsteun. De Puch is geschikt voor korte afstandjes (bv. naar de stad of bij bezoeken in de omtrek). Je neemt dan niet je eigen helm mee maar gebruikt de (verplichte) reservehelm van de motodriver. In het begin vraag je een plastic zakje als haarnetje maar na 2 maanden Rwanda denk je daar al niet eens meer aan. Soms krijg je de (warme) helm van de driver. Dat is een extra service omdat dat meestal de betere helm is!
De PMD is jong (rond de 20) en rijdt behoorlijk hard. Bovendien vergeet hij regelmatig zijn banden op te pompen want behalve motodriven heeft hij het ook heel druk met het keuren van de langlopende meisjes en het kletsen met zijn collega’s.
Ook probeert hij de muzungu die hij toevallig achterop heeft, altijd voor een paar kwartjes af te zetten. Dat lukt soms wel en soms niet maar op bepaalde plekken ben je afhankelijk van de moto en dan heeft hij het monopolie.
Dit zijn dus allemaal redenen waarom het verstandig is de PMD alleen voor de korte stukjes te gebruiken.

De GMD (gerenommeerde motodriver); de GMD is meestal wat ouder. Hij heeft langer moto gedreven en heeft dus gespaard voor een moderner exemplaar. Je zit wat hoger en de zitting heeft een bilsteun. Dat verhindert dat je bij het rijden door kuilen er af zwiept maar je kunt je er ook aan vast houden. Dat is vooral bergafwaarts erg handig. De GMD heeft wat meer medelijden met de passagier (en ook met zijn moto) en is wat gevoeliger voor je ‘buhoro, buhoro’ (langzamer graag). Bovendien houdt hij zijn banden redelijk hard. De GMD is dus heel geschikt om in te huren voor de langere afstanden. Maar wanneer het geregend heeft en de binnenwegen in plassen, modder en kuilen veranderen, blijft elke tocht toch wel enigszins een survival.
Charles; Charles is een klasse apart en de koning van de motodrivers. Hij is een veertiger en heeft een moderne motor. Charles heeft 4 kinderen en een lieve vrouw, Jeanette. Bovendien spreekt hij redelijk Engels wat prima is voor de communicatie.
Hij is helemaal ingeburgerd bij de VSOers in Gitarama en hij wordt frequent ‘gebruikt’. Wij hebben allemaal zijn telefoonnummer in ons mobieltje staan en als je toevallig met z’n tweeën ergens heen moet, dan heeft de langstzittende VSOer de oudste rechten. Maar Charles zorgt dan voor een zeer betrouwbaar maatje die het motodriversvak onder zijn supervisie heeft geleerd. Charles komt je helemaal voor de deur van je Hacienda afhalen en brengt je ook weer thuis. Het is dus vanzelfsprekend dat voor de zeer verre en gecompliceerde tochten altijd een beroep wordt gedaan op Charles c.s.
Bovendien komt Charles je persoonlijk ophalen als je verdwaald bent (zoals mij laatst is overkomen).

Algemeen:
En dan zijn er nog een paar algemene motodriverskenmerken, die zeker niet onvermeld mogen blijven.
• motodrivers zullen nooit toegeven dat ze de weg niet weten. Ze vallen liever dood van hun moto dan dat ze een ‘vrachtje’ laten lopen. Zo heb ik met een motodriver eens heel Kigali doorkruist, op zoek naar de Nederlandse ambassade. Alle collega-drivers werden ondervraagd, we kwamen in de meest vreemde buitenwijken terecht en na ongeveer drie kwartier was het pand (echt niet zo’n kleintje) eindelijk gevonden.
• Motodrivers kennen geen straatnamen, alleen plekken. Zeg niet “ik moet op de Kuvumburoad 89 zijn” want dan kom je er gegarandeerd niet. Maar wel als je zegt: “Toptowerhotel”, “Nacomatt” of “Ecobank”. Dan word je voor de deur afgeleverd. Dus kies je altijd een dergelijke bekende plek in de buurt van je werkelijke doel. Het is even wennen maar je wordt er handig in.
• Motodrijvers zijn zelden teleurgesteld. Als ik ’s morgens van mijn heuvel afdaal naar de straatweg en ik ga niet naar mijn Office maar naar een verre school dan zwaai ik verontschuldigend naar de aanstormende motodriver en zeg dan: “Oya, ndashaka Kimonyi” (nee, ik wil naar Kimonyi (district)). Met een zwaai keert hij zijn moto en breed lachend gaat hij op zoek naar een andere klant.

De situatie van de scholen:
Dat is een veel minder amusant verhaal en wordt nu ook veel te lang. Wel zijn er een paar opmerkelijke zaken te vermelden. De scholen liggen, zoals gezegd, behoorlijk geïsoleerd en ver uit elkaar. Als je er dus een paar op één dag wil bezoeken, moet je het wel een beetje uitkienen. Je informeert hier en daar maar de betrouwbaarste bron is de HT himself. Hij kent natuurlijk de plaats van zijn eigen school maar ook feilloos de ligging van de andere scholen. En bovendien geeft hij meteen de prijs van de in te huren moto erbij en dat is een prettige service.
De scholen verschillen onderling opmerkelijk. De primary schools zijn over het algemeen het oudst en het minst toegerust. Als de HT goed is in netwerken en enkele geheime geldbronnen heeft aangeboord, dan valt er nog wel eens iets aan materiaal aan te schaffen maar in het algemeen moeten de scholen rondkomen van een klein budget. Op dit moment wordt er vooral geïnvesteerd in de secundary schools.
De scholen hebben ’n enorm aantal kinderen en die staan zonder uitzondering je allemaal op te wachten als je, behelmd en beregenpakt arriveert. Je krijgt nauwelijks de gelegenheid om je uit te pellen en je een beetje te fatsoeneren (motorhelmen zijn de dood in de pot voor een charmant kapsel) want iedereen wil je een hand geven of je minstens aanraken om te kijken of je niet wit afgeeft. En vooral de kleintjes willen geknuffeld worden.
Voor de HT is dit een gelegenheid om uitvoerig over de vele problemen te praten maar ook om toch, vol trots je kennis te laten maken met hun school en met de teachers. Die zijn, zeker op de PS meestal erg verlegen. De belangrijkste oorzaak is dat ze het Engels nauwelijks machtig zijn, maar ja, Rwanda is pas in 2008 begonnen met het invoeren van het Engels als de voornaamste taal naast het Kinyarwanda.
In de komende vakantie gaan daarom alle leerkrachten naar de verplichte training Engels die door het ministerie wordt gegeven.

Dit was mijn 7e rondzendbrief. De komende tijd zal het allemaal wel wat rustiger zijn; we maken van de gelegenheid gebruik om met een groepje ELAers de komende workshops in januari voor te bereiden, ik ben bezig met een workshop “Timemanagement” voor districtsbestuurders en sectorhoofden en we gaan eens kijken hoe we de komende feestdagen gaan doorbrengen.
In Nederland zal het allemaal weer St maarten, Sinterklaas en Kerst gaan worden en dat lijkt hier wel erg ver weg. Ook omdat het weer natuurlijk helemaal niet aan herfst doet denken.

Allemaal heel hartelijk bedankt voor jullie reacties. Zelfs een aantal heeft gebeld en dat is echt een sensatie.
In de volgende brief een beschrijving van een weekendtrip naar het Kivoomeer.

Hartelijke groet!

Hetty