Weer "thuis"..

Lieve allemaal,
Dit weekend ben ik voor het eerst sinds drie weken weer ‘thuis’ in Gitarama. De maand april heb ik bijna helemaal besteed aan de Time Management trainingen en een 5 daagse workshop, samen met mijn collega VSO/ ELA ers.
De workshop had ten doel vorm te geven aan de zg. Education Leadership Advisers Toolkit, die wordt uitgegeven ten behoeve van de nieuwe lichtingen VSO/Ela ers.
Eens in de zoveel tijd moet die toolkit vernieuwd worden omdat opvattingen maar ook omstandigheden veranderen en nieuwe inzichten verwerkt moeten worden. Bovendien hopen we met z’n allen dat de Rwandese teachers iets opsteken van al onze trainingen en dat er ook aan het niveau van de trainingen iets veranderd moet worden. Maar het gaat met kleine stapjes.
Bij deze workshop was voor mij een rol inde zijlijn weggelegd, want mijn Engels is niet van het niveau, die voor deze ‘toolkit’ vereist is. Daarvoor wordt er teveel jargon gebruikt. Maar voordat het zover is, dat alles op papier staat, wordt er heftig ‘gebrainstormd’ en dat is erg leuk met zo’n stel gelijkgestemde en gedreven mensen.
Omdat het voor de meesten te ver is om steeds iedere dag heen en weer te reizen, vestigden wij ons voor een week in een guesthouse in Kigali. Jullie moeten je zo’n guesthouse voorstellen als een eenvoudig hotel, schoon maar niet luxe. Dit guesthouse heeft een buitengewoon vriendelijke staf, die heel erg meewerkte om het voor ons zo aangenaam mogelijk te maken. Zo hing de hele bovenveranda vol met grote vellen flap-over papier waarop voortdurend allerlei ideeën werden opgeschreven, doorgekrast en opnieuw geformuleerd en konden we ook overdag over de eetzaal beschikken als het op het balkon te warm werd.
We hielden er behoorlijk het tempo in en aan het eind van de week was de ruwe vorm van de toolkit zo goed als klaar en konden we terugkijken op een inspannende maar heel bevredigende werkweek.
Overigens, de prachtige avonden werden aangenaam doorgebracht met een koud biertje en een lekkere maaltijd!

Omdat we aansluitend op deze werkweek een driedaagse training in het district Musanze (in het gorillagebied} voor de boeg hadden, vertrokken we met z’n drieën (Karen, Jane en ik) op zaterdag in alle vroegte naar Ruhengeri. Vanuit Gitarama is dat ongeveer 2 ½ uur met de bus de bergen in. Je stijgt vrij snel van 1200 meter (Kigali) naar 2500 meter en dat gaat voor sommige buspassagiers niet helemaal ongemerkt. Omdat Rwandese buschauffeurs de haarspeldbochten met veel enthousiasme nemen en niet ieders maag daarop berekend is, gebeuren er soms minder prettige ‘ongelukjes’. Tussen Karen en mij in zat op de achterbank een Rwandese dame die het halverwege de rit erg te kwaad kreeg. Ik had geluk maar Karen kwam er niet zonder kleerscheuren vanaf. Aangekomen in Ruhengeri en in het huis van Jane, waren een douche en schone kleren bepaald geen luxe!
De TMT training deden we met z’n drieën. Deels omdat het gezellig is en heel stimulerend maar ook omdat Jane na de grote vakantie Karens plaats gaat innemen; Karen’s placement zit er dan op en zij vertrekt eind augustus weer naar huis, naar Schotland.
Het was een bijzonder prettige en stimulerende training met zo’n 20 headteachers uit Jane’s district. Half mei ga ik terug naar Musanze om samen met Jane de training te geven voor de Sector Education Officers (SEO ‘s) in haar district en in juni volgt deze zelfde training voor de SEO’s in mijn eigen district Kamonyi.

Na deze inspirerende maar ook inspannende trainingsdagen was er tijd voor ontspanning. Opnieuw de bus in richting het zuid-oosten, naar een district dat gelegen is aan de Rwandees- Tanzaniaanse grens: Kirehe. Daar woont John, ook een VSO volunteer. Hij is al meer dan twee jaar in Rwanda en heeft pas geleden nog een jaar bijgetekend.
Zijn grote hobby is “Imigongo” en hij was bereid, samen met de dames van de Imigongo coöperatie, die kunst met ons te delen. Imigongo is een typisch Rwandese kunstvorm, die ongeveer 150 jaar geleden is ontstaan. Met een mengsel van koeienpoep, houtskool en aarde maak je een kleiachtige substantie en je brengt dat in dunne richels aan op een stevige (meest houten) ondergrond. Als het goed gedroogd is, schuur je het op met fijn schuurpapier en daarna kun je het schilderen. Er zijn twee soorten Imigongo: traditioneel en de meer vrije kunstvorm.
Het waren twee heel boeiende dagen; aan de onmiskenbare koeienpoepgeur ben je gauw gewend (het is belangrijk om korte nagels te hebben), maar de techniek is echt niet gemakkelijk. En bovendien liet de zon ons een beetje in de steek zodat de werkstukken niet snel genoeg konden drogen. Maar het was enorm gezellig (we waren uiteindelijk met z’n zessen) en een welkome afwisseling na al dat time management gebeuren.
En bovendien, door onze bijdrage aan de coöperatie steunden we deze groep wilskrachtige vrouwen; de groep is namelijk opgericht door weduwen van slachtoffers van de Génocide en inmiddels hebben hun dochters zich bij hen aangesloten. Door de verkoop van de Imigingo schilderijen proberen zij in hun levensonderhoud te voorzien en dat lukt!

Na de Imigongo ervaring vertrok ik weer naar Gitarama, maar alleen om mijn noodzakelijke was te doen en alles weer te herorganiseren voor de volgende training sessie, ditmaal in Gyangugu, in het zuiden van het land. Cyangugu ligt schitterend aan het Kivoomeer, vlak bij de brug die Rwanda met Congo verbindt. Vanwege de onzekere politieke situatie in de Congo is het voor ons niet toegestaan om er heen te gaan, maar het is wel een prachtig gezicht de hoge bergen van de Congo aan de overkant van het meer te zien liggen.
Cyangugu is een typische grensplaats. Veel mensen uit de Congo trekken dagelijks heen en weer om allerlei handel te drijven en je ziet er dan ook heel veel verschillende typen mensen. Het is er altijd druk en levendig en je kunt er prachtige wandelingen maken met voortdurend heel spectaculaire uitzichten.
Ik was uitgenodigd om de training te geven door de VSO manager van een Engelse hulporganisatie, Rwanda Aid, die in deze streek een aantal projecten heeft. Zo hebben zij een straatkinderenproject, een boerderijproject en twee scholen voor meervoudig gehandicapte kinderen. Twee van onze VSO ers zijn daar gedetacheerd; Christine werkt met de gehandicapte kinderen en Mary is de manager van de overige projecten en leidt de toekomstige algemeen manager op. Het is de bedoeling dat de Rwandese staf over een aantal jaren de leiding van deze hulporganisatie gaat overnemen en dat VSO zich terugtrekt. Dit is het uiteindelijke doel van álle ontwikkelingshulp.
Omdat ieder staflid één onderdeel van de projecten voor zijn of haar rekening neemt en ook de financiën en de logistiek door Rwandens gedaan worden, is efficiënt samenwerken heel noodzakelijk. Vandaar de TMT.

We hebben genoten! Het was voor mij de eerste keer dat ik deze training alleen gaf en dat was best wel spannend. Maar de groep was niet zo groot (10 personen) en het was vanaf het eerste moment genieten. Voor deze club was het de eerste keer dat ze op deze manier getraind werden en het was een geweldig avontuur voor hen. En ik vond het werkelijk een voorrecht om met ze te kunnen werken. Ze waren zo gemotiveerd en enthousiast dat voor hen de training nog wel een week langer had mogen duren.
Iedere morgen waren ze op tijd aanwezig, de mobiele telefoons gingen uit, iedere avond werd het huiswerk gemaakt en ondanks de taalbarrière deed iedereen zijn/haar uiterste best om zich alle, soms moeilijke oefeningen eigen te maken. Ze verdeelden hun groepjes zo, dat er minstens één goed Engels sprekende deelnemer bij zat, die het dan weer in het Kinyarwanda vertaalde; en soms hielp het als ik ook af en toe de lesstof in het Frans uitlegde.
Na drie dagen hard werken was de training voorbij en sloten we het af met een gezellige lunch en de uitreiking van de certificaten.
En een training hier in Rwanda is niet compleet zonder de gebruikelijke groepsfoto in de prachtig gelegen tuin van het Education Center.


De maand april is voorbij, de maand van rouwen en gedenken. Maar de honderd dagen zijn nog niet om; overal vormen zich groepen mensen, die in hun eigen ‘umudugudu’ (kleine gemeenschap) de gebeurtenissen herdenken die op enig moment in die honderd dagen hebben plaatsgevonden. Omdat de génocide als een golf over het land is getrokken, is dat voor elke plaats verschillend. Pas aan het eind van juni 1994 bedaarde de verschrikking.
In het hele land zie je paars met witte spandoeken die herinneren aan die vreselijke periode. Een oproep om te gedenken maar ook om naar de toekomst te kijken en samen er voor te zorgen dat het nooit meer gebeurt.

Deze brief wil ik eindigen met een nieuwe ‘rubriek”: Portretten
Elka maand een portret van iets of iemand, wat aansluit bij de brief. Deze eerste keer:

“Wachten”
Ze staat er bijna elke morgen, op de glooiing van de heuvel. Ze heeft een strategische plek uitgezocht. Vanaf dat punt kan ze de ‘main road’ naar twee kanten in de gaten houden, de ene kant naar het westen, naar Gitarama en de andere kant van de weg die naar Kigali gaat.
Ze is niet zo jong meer, maar haar leeftijd is moeilijk te schatten. Ze is erg mager en heeft meestal geen schoenen aan.
Als ik haar passeer, draait ze haar rug naar mij toe en trekt een van de vele lappen die ze heeft omgeslagen, met een nukkig gebaar over haar hoofd.
Maar dat doet ze niet omdat ik een muzungu ben; ze wil zich door niemand laten afleiden. Voor haar is maar één ding belangrijk: de weg.
Want áls ze komen, dan komen ze over de weg. Vanuit het zuiden of vanuit het westen,d at is niet van belang. Áls ze maar komen. En áls ze komen, is zij de eerste die ze begroet. Dan zal ze, hoe moeizaam ook misschien, de heuvel afhollen, haar armen wijd uitgespreid.
En ze zal huilen en lachen tegelijk, omdat ze eindelijk zijn gekomen, de kinderen waar ze al zo lang op wacht, al bijna 18 jaar.
Straks is het weer april, dan gaat haar land, Rwanda, weer herdenken. Dan worden er overal bijeenkomsten en gebedsdiensten gehouden.
Maar zij doet daar niet aan mee. Want herdenken doe je alleen de doden. En dat geldt niet voor haar.
Ze komen, ze komen beslist, als ze maar lang genoeg wacht, als ze maar geduld heeft.
En áls ze komen, is zij de eerst die hen verwelkomt.
Ooit komt die dag….

Hetty